ΤΟ ΟΡΑΜΑ

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΝΑ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ
Του Επιμελητηρίου
Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος

ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΙ ΙΔΡΥΣΗΣ – ΣΤΟΧΟΙ

Οι λόγοι ίδρυσης του Μουσείου Χαρακτικής είναι να συγκεντρωθούν και να στεγαστούν σ' αυτό τα χαρακτικά έργα παλαιών και σύγχρονων χαρακτών. Στόχος είναι η συντήρηση, η καταγραφή, η ταξινόμηση καθώς και η προβολή του χαρακτικού έργου. Όραμά μας είναι η λειτουργία του ως ένα διεθνές πολιτιστικό κέντρο το οποίο θα αναδείξει και θα προβάλει την ελληνική χαρακτική.

Το Μουσείο Χαρακτικής θα φωτίσει μια άγνωστη πτυχή της κουλτούρας μας που έχει στοιχειοθετηθεί από ανθρώπους που κατέβαλαν τεράστιο μόχθο έχοντας πίστη και όραμα σε ένα καλύτερο αύριο. Ανθρώπους των οποίων το έργο συμβάλει στη θεμελίωση μιας ταυτότητας ήθους, εργατικότητας, πειθαρχίας, πηγαίας καλλιτεχνικής έκφρασης και πρωτότυπων δημιουργικών εφαρμογών. Η απόφαση να προχωρήσουμε και να πραγματοποιήσουμε αυτό το όραμα, του Μουσείου Ελληνικής Χαρακτικής, με βάση τους στόχους που επιδιώκουμε, πάρθηκε ομόφωνα στο Συνέδριο χαρακτικής που έλαβε χώρα στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων κατά τη διενέργεια της έκθεσης 'Πανόραμα Ελληνικής Χαρακτικής', που οργάνωσε το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος το 2008. Επιστέγασμα της απόφασης, ως επιτακτική ανάγκη, ήταν η τεράστια αποδοχή από το κοινό και η επιτυχία του Πανοράματος Ελληνικής Χαρακτικής που συνεχίστηκε το 2009 στην Μπιεννάλε Θεσσαλονίκης.
Παραθέτουμε σκέψεις για το Μουσείο Χαρακτικής από τον Ομότιμο Καθηγητή Ιστορίας Τέχνης του Α.Π.Θ., Κ. Μανώλη Μαυρομάτη :

«Οι γενικές αρχές που διέπουν τα αντικείμενα και την επιλογή τους, αυτού του Μουσείου, καθορίζονται καταστατικά από τις εξής κύριες προτάσεις.

1. Η χαρακτική τέχνη είναι ισότιμο μέρος της μεγάλης οικογένειας των εικαστικών τεχνών και διαφοροποιείται ως προς τις άλλες τέχνες, όπως συμβαίνει και σε κάθε τέχνη, από τα ειδικά της τεχνικά μέσα διατύπωσης και τα υλικά. Παραμένει όμως εικαστική δημιουργία συμμετέχοντας στο ιστορικά αναγνωρισμένο πνεύμα των εικαστικών τεχνών να υπαγάγουν την ειδική τους τεχνική έκφραση στην προτεραιότητα της ιδέας που εκείνη καθορίζει και τους πλέον κατάλληλους τρόπους για να αποδοθεί: ως ζωγραφική, ως γλυπτική, ως κατασκευές, εφαρμοσμένες εικαστικές χρήσεις της ιδέας, κοινωνική της ενσωμάτωση. Είναι ιστορικά αναγνωρισμένη η συμβολή της φιλοσοφίας του ανθρωπισμού στην αναγνώριση της ευρύτητας και του συνολικού πνεύματος του κοινωνικού καλλιτέχνη να είναι ταυτόχρονα ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, αρχιτέκτονας, θεωρητικός, οραματιστής κοινωνικής διάδοσης και παιδείας. Ειδικά η χαρακτική, συνδεδεμένη με την τυπογραφία, ήταν αλληλένδετη με τη διάδοση των ιδεών και επίσης, τους νεότερους χρόνους, με κοινωνικά και με απελευθερωτικά κινήματα. Αυτός ο κοινωνικός ρόλος της χαρακτικής, θα παραμένει έμβλημα του Μουσείου.

2. Ως προς τον ειδικό της τεχνικό τρόπο της έκφρασης και της λειτουργίας της, η χαρακτική προσδιορίζεται ιστορικά από τον εμπλουτισμό των ιδεών της και των αντικειμένων της από την εκάστοτε χρήση νέων τεχνολογιών. Οι νέες τεχνολογίες ήταν ιστορικά συνδεδεμένες με την διεύρυνση της χαρακτικής η οποία σε κάθε της χρήση, χρησιμοποίησε λειτουργικές τεχνικά κατάλληλες λύσεις (ξυλογραφία σε πλάγιο και σε όρθιο ξύλο, χαλκογραφία, οξυγραφία, μαύρη τεχνική της χαλκογραφίας, pointe-sèche, λιθογραφία κ.α.), ανταποκρινόμενες στις κοινωνικές διαμορφώσεις ιδεολογικών αναγκών των εκάστοτε συνθηκών. Η διασύνδεση των ιδεών της χαρακτικής με τις νέες τεχνολογίες, φανερώνει ιστορικά και τον αντίστοιχο λεπτό διαχωρισμό μεταξύ της τεχνικής ως λειτουργικής απόδοσης των ιδεών, αλλά και των ιδεών ως του κίνητρου της εφεύρεσης και της επιλογής των κατάλληλων τεχνικών λύσεων. Η ιδέα ότι η τεχνική καθεαυτή δεν είναι ιδεολογία, αλλά ότι εξυπηρετεί την φανέρωση της ιδέας, είναι κύρια ιδιότητα και κίνητρο της χαρακτικής τέχνης -όπως και εν γένει της τέχνης του εικοστού αιώνα.

3. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο σταδιακά, με την πρόοδο του χρόνου, καθιερώθηκαν θεσμικά (νομοθετικά) ως χαρακτικές, ορισμένες άλλες, νέες τεχνικές οι οποίες, στο επίπεδο της κοινωνικής ζωής επέβαλλαν την αναγκαιότητα και την λειτουργικότητα της χρήσης τους. Για παράδειγμα, η λιθογραφία, η οποία καταρχήν δεν προϋποθέτει καθεαυτή τη χάραξη, καθιερώθηκε νομοθετικά στη Γαλλία το 1915, λόγω της εκτεταμένης και της δημιουργικής κοινωνικά χρήσης της τον δέκατο ένατο αιώνα-αρχές του εικοστού και το ίδιο, τις αρχές των χρόνων 1960, θεσμοθετήθηκε στην Βιέννη, η μεταξοτυπία. Αυτή η διεύρυνση εννοεί και περιλαμβάνει τέσσερις χαρακτήρες του χαρακτικού έργου, που εξακολουθούν να αναγνωρίζονται ως άξονες αξιολόγησης.

4. Ο πρώτος άξονας είναι σχετικός με την θεσμική και με τη νομοθετική αποδοχή και την καθιέρωση της αναγκαιότητας, το χαρακτικό έργο να έχει οπωσδήποτε δημιουργηθεί (να έχει σχεδιαστεί και χαραχτεί) από τον ίδιο τον καλλιτέχνη και να έχει επίσης εκτυπωθεί από τον ίδιο ή τουλάχιστον υπό την επίβλεψή του. Αυτός ο κανόνας εξασφαλίζει την γνησιότητα του χαρακτικού έργου το οποίο με την γαλλική έκφραση gravure originale (πρωτότυπη χαρακτική δημιουργία και όχι πλέον αντιγραφική) και καθιερωμένη σε όλο το διάστημα του εικοστού αιώνα, ενοποιεί σε ένα μοναδικό πρόσωπο τον προηγούμενο διαχωρισμό της αντιγραφικής χαρακτικής του δέκατου ένατου αιώνα (gravure de traduction, εφαρμοσμένης πρακτικά στην εικονογράφηση των τυπογραφικών εκδόσεων), μεταξύ του σχεδιαστή-καλλιτέχνη του υποδείγματος που επρόκειτο να χαραχτεί και του τεχνίτη που το χάραζε. Η γνησιότητα της χάραξης από τον ίδιο οπωσδήποτε τον καλλιτέχνη και τουλάχιστον η έστω, επίβλεψή του κατά την εκτύπωση, είναι θεσμικές προϋποθέσεις για να θεωρηθεί το έργο ως πρωτότυπη χαρακτική (gravure originale) ή, κατά την ελληνική έκφραση, ως γνήσιο χαρακτικό έργο. Το Μουσείο συγκεντρώνει στη συλλογή του πρωτότυπα χαρακτικά έργα των οποίων έχει εξακριβωθεί η χάραξη από τον ίδιο τον καλλιτέχνη που τα υπογράφει και η επίβλεψη τουλάχιστον από τον ίδιο, της εκτύπωσης. Αυτή είναι προϋπόθεση για την εγκυρότητα της συλλογής και του Μουσείου.

5. Ο δεύτερος άξονας είναι σχετικός με την αρίθμηση των διαδοχικών εκτυπώσεων της ίδιας χαρακτικής πλάκας, σε χαρτί. Από την πρακτική πλευρά ένα μεγάλο μέρος από τις χαρακτικές τεχνικές δεν εξασφαλίζουν την ίδια ποιότητα των εκτυπώσεων από τις πρώτες μέχρι τις μεταγενέστερες (λόγω της βαθμιαίας φθοράς των λεπτομερειών της χαρακτικής πλάκας κατά την πολλαπλή εκτύπωση ή τη συσσώρευση μελανιού και την συμπίεση των λεπτομερειών), με λογική συνέπεια να αναγνωρίζονται συχνά ως επαρκέστερες και ακριβέστερες καλλιτεχνικά ως προς την πρόθεση του δημιουργού, οι πρώτες εκτυπώσεις. Αλλά η σύνδεση της αρίθμησης των εκτυπώσεων με τη συλλεκτική τους αξία τον δέκατο ένατο αιώνα και συνεπώς με την υψηλότερη οικονομική αξιολόγηση των μικρών αριθμών, είχε ως συνέπεια και την αντίστοιχη καταστροφή του πρωτοτύπου (της χαρακτικής πλάκας) από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, ακριβώς για την διάσωση της σπανιότητας (και της οικονομικής αξίας). Αυτή η καταστροφή προϋπέθετε την κοινωνική αντίληψη ότι το έργο είναι η εκτύπωση και όχι ότι είναι πρωταρχικά η ίδια καθεαυτή η χαρακτική πλάκα επεξεργασμένη από τον καλλιτέχνη τον ίδιο, γεγονός που ευτυχώς αναγνωρίζεται πλέον από την πλειονότητα των χαρακτών, των ιστορικών και των θεωρητικών της τέχνης της εποχής μας. Εάν συνέβαινε η καταστροφή του πρωτοτύπου και κατά τις παλαιότερες ιστορικές περιόδους, θα είχε στερηθεί ο πολιτισμός από μνημεία της χαρακτικής, όπως είναι ο Ευαγγελισμός ανώνυμου, του δέκατου πέμπτου αιώνα, του οποίου διασώθηκε μόνο η χαρακτική πλάκα στο Μουσείο του Λούβρου και της οποίας η επανεκτύπωση από το Μουσείο, διέδωσε σήμερα την ποιότητα και την μοναδικότητα αυτής της εργασίας, αλλά και των πηγών της δυτικής χαρακτικής τέχνης. Ορίζεται λοιπόν ως προς τον δεύτερο αυτόν άξονα ότι το Μουσείο Χαρακτικής δεν θα συγκεντρώνει μόνο χαρακτικά έργα, αλλά όπου είναι δυνατό θα σχηματίζει επίσης συστηματικές συλλογές από πρωτότυπες χαρακτικές πλάκες των οποίων τις παλαιότερες χρονολογικά και τις τελείως εξαντλημένες από πλευράς διασωζόμενων εκτυπώσεων, θα μπορούσε να επανεκδίδει μετά από τη συγκατάθεση των κληρονόμων του καλλιτέχνη, με την μνεία όμως ότι πρόκειται για μια σύγχρονη επανέκδοση από ένα δημόσιο θεσμό, μόνο για λόγους επιστημονικούς και εκπαιδευτικούς διάσωσης της ιστορίας, μη-αριθμημένη και χωρίς οικονομική αξία. Είναι προφανές ότι αυτή η δραστηριότητα ανταποκρίνεται στην κοινωνική λειτουργία της χαρακτικής να διαδίδει την ιστορία και τη γνώση.

 6. Ο τρίτος άξονας είναι σχετικός με τις νέες τεχνολογίες, αλλά και με τις εικαστικές ιδιότητες των καλλιτεχνών της συλλογής. Είναι προφανές ότι ένα σύγχρονο Μουσείο χαρακτικής ή οποιασδήποτε τέχνης δεν θα μπορούσε να αποκλείει τους νέους τρόπους έκφρασης ως προς το επίπεδο των τεχνικών μέσων, αλλά ούτε και να αποκλειστικοποιεί τους καλλιτέχνες των οποίων συλλέγει τα έργα και τους οποίους παρουσιάζει και εκθέτει, μόνιμα ή περιστασιακά, σε εκείνους μόνο που έχουν χαρακτηριστεί ως χαράκτες από πλευράς πτυχίου ή από κοινωνική αναγνώριση. Με την έννοια ότι η τέχνη είναι ενιαία και με την προϋπόθεση της προσωπικής χάραξης και της προσωπικής εκτύπωσης ή επίβλεψης της εκτύπωσης, το Μουσείο θα είναι ανοιχτό σε όλους τους καλλιτέχνες που εργάζονται σε μια πολλαπλή εκτυπωτική απόδοση και διάδοση της ιδέας. Αυτή είναι και η προϋπόθεση για να μπορεί το Μουσείο να είναι ζωντανό, να συμβαδίζει με την εποχή του και κυρίως να ενσωματώνει και να αξιοποιεί κάθε φορά την εφευρετικότητα, τη φαντασία των καλλιτεχνών, την εκάστοτε δημιουργική παρακολούθηση και τη χρησιμοποίηση των τεχνικών και των επιστημών. Το πρόβλημα είναι αλλού και συνίσταται στον χαρακτηρισμό των εργασιών εκείνων οι οποίες είτε ως εκτυπώσεις όφσετ είτε ως ψηφιακές είτε ως οποιεσδήποτε άλλες, λειτουργούν πλέον κοινωνικά, αλλά δεν είναι χαρακτικές. Η πρόταση είναι το Μουσείο να συγκροτεί ένα τμήμα δραστηριοτήτων και συλλογών σύγχρονων, μη καθεαυτά χαρακτικών, αλλά αναπαραγόμενων όμως εργασιών, οι οποίες θα μπορούσαν να ενταχθούν στην περιοχή των τυπωμάτων κατά την αγγλική (prints) ή κατά την γαλλική διατύπωση (estampes) ή των εικαστικών εκτυπώσεων κατά τη διατύπωση του Ξενή Σαχίνη, Αυτό το άνοιγμα στις νέες τεχνολογίες, ως ένας ήδη ιστορικός προσδιορισμός της χαρακτικής, θα συμπληρωθεί και από ένα ειδικό τμήμα συλλογής κάθε μορφής παλαιών εκτυπώσεων αφισών, διακηρύξεων, προκηρύξεων που, με κοινωνικό, αντιστασιακό, επαναστατικό αντικείμενο, χαρακτηρίζουν την κοινωνική διάσταση της έκδοσης είτε με χαρακτικά μέσα είτε με τυπογραφικά μέσα. Η ιδέα είναι ότι Ελληνικό Μουσείο Χαρακτικής, με κύριο κορμό την ελληνική χαρακτική ιστορία (αργότερα την ευρύτερη μεσογειακή, τη βαλκανική, νοτιοευρωπαϊκή, ευρωπαϊκή), θα συμπληρώνεται από δύο κατευθύνσεις: το παρελθόν της έντυπης κοινωνικής διάδοσης (αφίσα), την προοπτική νέων τεχνολογιών».

Στο Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος/ΕΕΤΕ υπάρχει ειδική μελέτη για τις αναγκαίες υποδομές του Μουσείου που θα συνδυάζουν τόσο τις προϋποθέσεις φύλαξης, αρχείου και παρουσίασης στο κοινό, χώρους εκδηλώσεων και εργαστήρια
Το Μουσείο Ελληνικής Χαρακτικής είναι ένα ιδιαίτερο μουσειακό επίτευγμα, διότι στοχεύει όχι μόνο σε περιοδικές και άλλου είδους εκθέσεις ή εκδηλώσεις συναφείς με το αντικείμενό του, αλλά γενικότερα στοχεύει στο φαινόμενο «Τέχνη» και ειδικότερα στην τέχνη της Χαρακτικής. Ένας χώρος ανεξερεύνητος και άγνωστος σε πολλούς. Ο ρόλος της χαρακτικής τέχνης για το κοινό είναι ουσιαστικός και καθοριστικός για την ανάπτυξη της πνευματικής και ελεύθερης συνείδησης του ανθρώπου και άμεσα συνδεδεμένος με την τυπογραφία και την ανθρώπινη γνώση. Η ίδρυση αυτού του Μουσείου έχει τεράστια σημασία γιατί η χαρακτική εκτός όλων των άλλων αποτύπωσε τους αγώνες και την αντίσταση του Ελληνικού λαού στην διάρκεια της νεότερης ιστορικής πορείας του και ανέδειξε το ελεύθερο πνεύμα. ΄Αλλωστε η Χαρακτική είναι μια «δημοκρατική» τέχνη γιατί το έργο τέχνης είναι πάντα πρωτότυπο χωρίς να είναι μοναδικό.

Η πραγματοποίηση αυτού του Μουσείου είναι απόλυτα αναγκαία.